COVID hakkında 5 yıl sonra bildiklerimiz ve hala bilmediklerimiz

Virüs hala bizimle, ancak insanlık aşılar ve enfeksiyonlar yoluyla bağışıklık kazandı. Pandeminin ilk günlerine göre daha az ölümcül ve artık önde gelen ölüm nedenleri listesinde üst sıralarda yer almıyor. Ancak virüs evrimleÅŸiyor ve bu da bilim insanlarının onu yakından takip etmesini gerektiriyor. AP ve Dünya SaÄŸlık Örgütü (DSÖ) pandeminin beÅŸinci yılı için bilinen son verileri topladı ve hala bilmece olarak kalan soruları…

COVID-19 VİRÜSÜ NEREDEN GELDİ?

Bilmiyoruz. Bilim insanları, virüsün ilk olarak yarasalarda oluÅŸtuÄŸunu ve ardından muhtemelen rakun köpekleri, misk kedileri veya bambu sıçanlarını gibi baÅŸka bir türe bulaÅŸtığını ve bu hayvanları kesen ya da iÅŸleyen insanlara Wuhan’daki bir pazarda bulaÅŸtığını düşünüyor. Ä°lk insan vakaları 2019’un sonlarında Wuhan’da ortaya çıkmıştı.

Bu süreç eldeki mevcut verilere göre SARS olarak bilinen benzer bir virüsün ilk salgınını tetikledi. Ancak daha sonraları COVID-19 adını alan virüs hakkındaki bu teori kanıtlanmış deÄŸil. Wuhan’ın koronavirüs türlerini inceleyen birkaç araÅŸtırma laboratuvarına ev sahipliÄŸi yapması nedeniyle virüsün bir laboratuvardan sızmış olabileceÄŸi yönündeki tartışmalar sürüyor, bu teoriyi ya da aksini kanıtlayan kesin bir veri de yok.

Wuhan Enstitüsü. Fotoğraf: AP (Arşiv)

Uzmanlara göre bu soru en iyi koÅŸullarda bile çözülmesi zor bir bilimsel bulmaca. Uluslararası araÅŸtırmacılar, Çin’in bu konuda yardımcı olabilecek kanıtları sakladığını öne sürüyor ve uzmanlara göre bu durum virüsün kökenini kesin olarak çözmeyi daha da zorlaÅŸtırıyor. AP’ye göre pandeminin gerçek kökeni yıllarca, hatta belki hiçbir zaman bilinmeyebilir.

Brezilya’da COVÄ°D’den ölenler için açılan bir toplu mezar. FotoÄŸraf: AP (ArÅŸiv).

COVID-19’DAN KAÇ KİŞİ ÖLDÃœ?

AP “muhtemelen 20 milyondan fazla” diyor. Dünya SaÄŸlık Örgütü’ne göre ise, örgüte ülkeler COVID-19 nedeniyle 7 milyondan fazla ölüm bildirdi, ancak gerçek ölüm sayısının en az üç kat daha fazla olduÄŸu tahmin ediliyor.

ABD’de, geçtiÄŸimiz yıl boyunca haftada ortalama 900 kiÅŸi COVID-19 nedeniyle hayatını kaybetti. Virüs hala en çok yaÅŸlı yetiÅŸkinleri etkiliyor.

DSÖ Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, beÅŸinci yıl açıklamasında “COVID hakkında geçmiÅŸte olmuÅŸ gibi konuÅŸamayız, çünkü hala bizimle” dedi.

HANGÄ° AÅžILAR KULLANIMDA?

Bilim insanları ve aşı üreticileri, COVID-19 aşılarını geliştirirken hız rekorları kırdı ve bu aşılar dünya çapında on milyonlarca hayat kurtardı. Aşılar arasında mRNA teknolojisine dayalı aşılar ve çeşitli ülkelerde Türkovac gibi inaktif aşılar geliştirildi. Hangi aşı türünün daha etkili olduğu da hala tartışma konusu.

ÅžU ANDA HANGÄ° VARYANT BASKIN?

Virüsün yaptığı genetik deÄŸiÅŸiklikler, hala çeÅŸitli varyantların oluÅŸmasına neden oluyor. Åžu anda, ABD’de baskın olan varyant XEC adlı bir omicron türevi. Bilim insanları COVID-19’un çeÅŸitli varyantlarına Yunan harflerinden esinlenen isim verdiler: alfa, beta, gama, delta ve omicron.

Haziran 2021’de ABD’de baskın hale gelen delta varyantı, hastaneye yatış oranlarını iki kat artırdığı için çok fazla endiÅŸeye neden oldu. Ardından Kasım 2021’in sonlarında sahneye çıkan yeni varyantın adı omicron’du

Teksas’taki Houston Methodist’te patolog olan Dr. Wesley Long, “Çok hızlı yayıldı. Daha önce gördüğümüz her ÅŸeye kıyasla vakalarda en büyük artışa bu varyant neden olmuÅŸtu” dedi. Ancak DSÖ, dünya ortalamasında delta varyantına yakalananların hastalığı “daha az ÅŸiddetli” geçirdiÄŸini açıkladı. Bilim insanları bunun kısmen aşılama ve enfeksiyonlar nedeniyle kazanılan bağışıklıktan kaynaklanabileceÄŸini düşünüyor.

Long, “O zamandan beri, omicronun bu farklı alt varyantlarının daha fazla farklı mutasyonu görmeye devam ediyoruz. Åžu anki varyantlar, omicron dalında kilitlenmiÅŸ görünüyor” diyor.

COVID-19’UN KALICI HASARLARI VAR MI?

Milyonlarca insan için bu belirsizlik de devam ediyor. AP’nin ifadeleriyle “COVID adı verilen verilen bir pandemi mirasıyla belirsizlik içinde kalmaya devam ediyor. Bazıları için COVID-19 virüsünden toparlanmak birkaç hafta sürebiliyor, ancak bazı kiÅŸilerde daha kalıcı sorunlar geliÅŸebiliyor. En az üç ay, bazen yıllarca süren semptomlar arasında yorgunluk, ‘beyin sisi’ olarak bilinen biliÅŸsel sorunlar, aÄŸrı ve kardiyovasküler sorunlar bulunuyor.”

Doktorlar neden yalnızca bazı kiÅŸilerin COVID’i daha uzun sürede atlattığını kesin olarak bilmiyor. Ayrıca ÅŸu anda giderek artan sayıda araÅŸtırmacı, koronavirüs kalıntılarının bazı hastaların vücutlarında ilk enfeksiyondan uzun süre sonra bile kalabildiÄŸini keÅŸfediyor. Ancak bu, tüm vakaları açıklayamıyor.