İstanbul’daki dalgalar neyin işareti? Ne ilk ne de son: ‘Deprem sonrası 10 dakikamız var’

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Denizlerle çevrili şehir İstanbul, 23 Nisan günü kaydedilen 6.2’lik depremin ardından servis edilen bazı görüntülerle bir de tsunami endişesi yaşadı. Marmara Denizi’nde kırılan bir fayın tsunami üretip üretmeyeceği, İstanbul kıyılarını tedirgin etti. Üstelik depremden sonra bir de tsunamiden kaçma fikri afetin de boyutlarını büyütebilirdi. Japonya’da görülen ve kıyılara inşa edilmiş yüksek duvarları da aşan o dalgalar düşünüldüğünde İstanbul’da yaşanıp yaşanmayacağı tartışılan tsunami olası can kaybını artırır mıydı? 6 Şubat’ta İskenderun’da kaydedilen görüntülerin tekrarlanması halinde bile can ve mal kaybının artması fikrinin yanında, İstanbul’un tsunami bakımından ‘sabıkalı’ geçmişi merak konusuydu. 1509’da ve 1766’da dalgaların kıyılarını vurduğu şehirde, olası büyük depremde bir kez daha tsunami yaşanır mı? ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Kıyı ve Deniz Mühendisliği Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, geçmişten ve 6 Şubat’tan örneklerle Milliyet.com.tr’ye anlattı.

NE İLK, NE DE SON! DALGALAR GALATA’YI VURDU

Deprem 22 Mayıs 1766’da İstanbul’u vurduğunda, Marmara’nın doğusunu önemli ölçüde etkilenmişti. Üstelik bu sadece sarsıntı sonucu enkaza dönen yapılarla değil, kıyıları bulan dalgalarla da yaşanmıştı. İzmit’te ve Karamürsel’de ağır hasarlar gözlenmiş, tsunami dalgaları limanları kullanılamayacak hale getirmişti. 1766’da yaşananlar İstanbul için ne ilk ne de sondu. 1509’da yaşanan ‘Küçük Kıyamet’te dalgalar hiç olmadığı kadar güçlüydü. Deprem sarsıntısının yanında Marmara’nın yükselen dalgaları da kıyıdan içeri girmiş, hasara ve can kaybına neden olmuştu. Ancak burada Galata Kulesi’ne bile ulaştığı kaydedilen dalgalar için önemli bir detay vardı. Tsunami, deprem olduğu için yaşanmamıştı. Dalgaların 6 metreye kadar yükselmesinin sebebi, Yalova açıklarında hâlâ mevcut olan Çınarcık Çukurluğu’ydu!

‘DENİZ ALTI HEYELANI OLURSA BÜYÜK OLUR’

Depremi oluşturacak fayların kırılmasıJaponya’da olanların İstanbul’da meydana gelmesi için yeterli değildi. Ancak olası depremden sonra yaşanabilecek bir deniz altı heyelanı olması işi değiştirebilir ve dalga boyunu artırabilirdi. Yapılan araştırmalarla ulaşılan sonuçlar tedbiri ve gerekli aksiyonun alınması için kaçış levhalarının yerleştirilmesi gerektiğini ortaya koymuştu. Tsunami tehlikesi söz konusu olan kıyı şeridinde belirli alanlar ‘kırmızı’ ile gösterilmiş ve tehlikenin yüksek olduğu noktalar İstanbullularla paylaşılmıştı. Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, tsunami için yapılan çalışmaları ve İstanbul’da atılan adımları, ‘önemli olan depreme hazırlık’ diyerek anlattı.

Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, “Tsunami için limitte bir deprem. Fay boyu fayın uzunluğu 12 km, kısa ve de doğrudan atımlı bir fay olmalı. Onun için bunun oluşturacağı dalga 40-50 santimi geçmez. Yani büyük bir deprem, 7.2, 7.6 bile olsa. Bunun da hesaplarını yapmıştık. İstanbul Büyükşehir Belediyesi için hazırladığımız bir proje vardı. O proje kapsamında yapmıştık. 2019-2020’de bitirdik o projeyi. Orada sismik kaynaklı bu bölgede oluşacak tsunaminin kıyılardaki etkilerinin az olacağı görüldü. Kimsenin kafasını karıştırmamak lazım, denizaltı heyelanı olursa o zaman dalga oluşması daha büyük olur. O konular da incelenmişti aynı proje kapsamında. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin web sitesinde yer alıyor bu proje sonuçları ve raporlar. Araştırmalar yapılarak İstanbul’un Marmara kıyılarında tsunami tahliye levhalarıyla, işaretleriyle gök bölge işaretleri yerleştirilmiş durumda. Yani tsunami için yapılması gerekenler yapılmıştı. O nedenle bu konuda da şu aşamada depreme hazırlık önemli” dedi.

1509’DAKİ TSUNAMİ TEKRARLANIR MI?

Deniz altında yaşanabilecek heyelan, depremden sonra kıyıya vuran dalgalardan daha büyük bir etki yaratabilirdi. Dün 6.2’lik sarsıntının ardından medyaya servis edilen görüntülere ilişkin açıklamalarında bunun sıradan bir ‘gemi dalgası’ olduğunu söyleyen Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, Marmara Denizi’nin görünmeyen yüzüne de ışık tuttu. Prof. Dr. Yalçıner, 3 noktaya dikkat çekerek 1509’daki gibi bir tsunaminin yeniden Marmara kıyılarını vurup vuramayacağına ilişkin açıklamalarda bulundu.

KAÇMAK İÇİN 10 DAKİKALIK SÜRE, 100 METRELİ MESAFE!

İhtimaller düşünülmüş ve önlemler alınmıştı. Ne olursa olsun yaşanma ihtimali ufacık bile olsa tsunami, deprem şokunun hemen üstüne geldiğinde maddi manevi hasar bırakabilirdi. Ancak içinde bulunduğunuz yapı Marmara kıyılarındaysa, yıkılmamış ve size dışarı çıkmak için yeterli zamanı verdiyse, 10 dakikalık süreniz başlamış demektir. Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner’e göre dalgalardan kaçmak için gerekli süre ve mesafe, 10 dakikada 100 metre!

Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner olası tsunamiden kaçmak için, “Kaçmak için 10 dakikalık bir süre var. Yani deprem olduktan sonra dalgaların oluşup kıyıya gelmesi arasında bir 10 dakikalık süre olabilir. Kıyılardaysak zaten nedir yapmamız gereken? Levhaları ve bilgi panolarını, tsunami tahliye tabelalarına uyarak kıyı yerlerden uzaklaşmak gerekiyor. Ancak çok uzaklara gitmeye de gerek yok. Deprem olduktan sonra denizde bir farklılık su çekilmesi gibi bir olay oluyorsa, zaten 10 dakika bitmiş demektir, bir tsunami geliyor. Yani en büyük dalganın gelip çarpması 10 dakika değil. O en büyük dalganın gelmesi 10’uncu dakikadan sonradır. O nedenle deprem sonrası denizde bir çekilme, bir anormallik varsa ki deprem bunun zaten uyarıcısı, habercisi. O zaman kıyıdan uzaklaşmak lazım. Yani bu Marmara için 100 metre, birkaç 100 metre bile yeterli olabilir” diyerek sözlerini noktaladı.