Türkiye risk altında: Sovyet tehdidi nereye düşecek?

Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr –NASA ve ESA gibi önde gelen uzay ajanslarının verilerine göre, Dünya yörüngesinde 500 binden fazla uzay çöpü dolaşıyor. ‘Uzay çöpü’ terimi, görevini tamamlamış, kontrolden çıkmış ya da terk edilmiş insan yapımı nesneleri tanımlamak için kullanılıyor. Boyutları birkaç milimetreden eski roket parçalarına kadar değişebilen bu nesneler, büyüklüklerinden bağımsız olarak uzay araçları ve Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) için ciddi tehlikeler oluşturabilir. Her ne kadar büyük parçalar radar sistemleriyle yakından izleniyor olsa da, küçük ve mikroskobik boyuttaki çöplerin takibi hâlâ büyük bir sorun. Bu da uzaydaki görevlerde güvenliği tehlikeye atıyor. Üstelik bu çöpler sadece uzaydaki ekipmanları değil, kontrolsüz bir şekilde atmosfere girip yeryüzüne düşmeleri durumunda, Dünya üzerindeki bölgeler için de risk yaratabiliyor.

Bu tehlikenin en güncel örneklerinden biri ise Sovyetler Birliği tarafından 1972’de fırlatılan ve 50 yılı aşkın süredir yörüngede başıboş dolaşan Kosmos 482 uzay sondası. Sovyetler Birliği’nin 31 Mart 1972 tarihinde, Venera programının bir parçası olarak fırlatılan ancak yaşanan aksaklıkların ardından dünya yörüngesinde sıkışıp kalan uzay aracının ana gövdesi 1981 yılında yanarak yok olmuş, ana gövdeden ayrılan ve ısı kalkanına sahip olan diğer kısım, Dünya yörüngesinde dolaşmaya devam etmişti. Yörüngede kalan ve yaklaşık yarım tonluk ağırlığa sahip parçanın önümüzdeki günlerde Dünya’ya düşeceği tahmin ediliyor.Peki, bu düşüş ne anlama geliyor? Kosmos 482’nin hangi bölgelere düşme ihtimali var? Türkiye bu riskli bölgeler arasında mı? Tüm bu soruları Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü Öğretim Üyesi, Astrofizikçi Doç. Dr. Selçuk Topal,Milliyet.com.tr için yanıtladı.

‘VENÜS İÇİN TASARLANDI’

Doç. Dr. Selçuk Topal, Kosmos 482 uzay aracının 1972 yılında Venüs’e gönderilmek için tasarlandığını ifade ederek,“Yörüngede sorun yaşayınca Venüs’e gitmek yerine Dünya etrafında elips bir yörüngede dolanmaya başladı. Aradan geçen 50 yılı aşkın sürenin ardından, bir süredir Dünya’ya doğru giderek alçalıyordu. Öyle görünüyor ki 9-11 Mayıs 2025 tarihleri arasında bir gün Dünya atmosferine girecek” dedi.

Daha önce de birçok defa uzay çöpleri hakkında açıklamalarda bulunan ve dünya yörüngesinin yönetilebilir hale gelmesi hakkında söylemlere sahip olan İngiliz-Amerikan astrofizikçi Jonathan McDowell, Kosmos 482’nin Dünya’ya düşebileceğini ifade ederek, “Bu durumda birine çarpma ihtimalinin her zamanki gibi birkaç binde bir olacağını düşünüyorum. Çok fazla endişelenmeye gerek yok ama kafanıza çarpmasını da istemezsiniz”dedi. Yörüngedeki parçanın atmosfere girdikten sonra sürtünme sebebiyle yavaşlayıp bir alev topuna dönüşebileceğini ifade eden McDowell, parçanın 200 ila 300 kilometrelik bir hızla Dünya yüzeyine çarpabileceğini belirtti.

‘TÜRKİYE DE RİSKLİ GRUPTA’

Kosmos 482’nin düşeceği yeri belirlemenin zor olduğunu dile getiren Doç. Dr. Selçuk Topal, “52 derece kuzey ve güney enlemleri arasında bir bölgeye düşeceği tahmin ediliyor. Yani alan çok geniş. Ülkemiz de 36-42 kuzey enlemleri arasında yer aldığı için riskli grupta. Ancak Dünya yüzeyinin büyük bir kısmı sularla kaplı olduğundan sondanın bir su kütlesine düşmesi çok daha olası” ifadelerini kullandı.

Dünya yörüngesinde bulunan uzay çöpleri hakkında yapılan simülasyon

“İçinde bulunduğumuz uzay çağında bu şekilde uzay araçlarının düşmesi olayları sıklıkla gerçekleşiyor” diyen Doç. Dr. Selçuk Topal, 2024 yılında İstanbul semalarında benzer bir olayın gerçekleştiğini söyledi.“O dönem insanlar bunu meteor zannetse de, atmosferdeki hareket şekli bunun bir uzay çöpü yani bir uzay aracı parçası olduğunu gösteriyordu” bilgisini paylaşan Doç. Dr. Selçuk Topal,“Ancak bu türden uzay çöpleri atmosferde neredeyse tamamen toz olur. Kosmos 482’yi özel yapan şey bu uzay aracının muhtemelen tek parça halinde yüzeye ulaşacak olması. Çünkü Venüs’ün çok yoğun olan atmosferini aşıp sağ salim yüzeye ulaşmak için tasarlanmış” dedi.

YERLEŞİM ALANLARINA DÜŞEN ÖRNEKLER DE VAR

Dünya yörüngesinde dolaşan uzay çöplerinin yeryüzünde insan yerleşimlerine düşmesi çok düşük bir ihtimal olsa da, yakın zamanda bu ihtimalin gerçekleştiği birkaç örnek de bulunuyor. Geçen yıl Kenya’da bir köye roket parçaları düşmüş, yaşanan olayda herhangi bir kayıp kayıtlara geçmemişti. Yineşubat ayında Polonya’da yaşanan bir başka olayda da ülkenin farklı bölgelerine, Elon Musk’ın sahibi olduğu SpaceX şirketine ait Falcon 9 roketinin parçaları düşmüştü. Polonya Uzay Ajansı (Polsa) ve emniyet birimlerinin yaptığı incelemeler sonucunda, enkazın SpaceX’e ait bir Falcon 9 roketine ait olduğu doğrulanmış ve görevini tamamladıktan sonra kontrollü şekilde Pasifik Okyanusu’na iniş yapması planlanan roketin motor arızası sebebiyle kontrolünü kaybettikten sonra parçalanıp farklı bölgelere düştüğü tespit edilmişti.

Daha önce de Uluslararası Uzay İstasyonu’ndan (ISS) atılan akıllı telefon büyüklüğündeki bir parçanın, Dünya atmosferine girdikten sonra parçalanmadan ABD’nin Florida eyaletinde bir evin çatısına düştüğü kayıtlara geçmişti. 2019 yılında, bir Samsung uydusu bu kez de ABD’nin Michigan eyaletinde bir evin arka bahçesine düşmüştü.