Yapraklarıyla alarm veriyor! Ispanağı dedektöre dönüştürdü: ‘Altını da bombayı da bulur’

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Ispanak Temel Reis’e kazandırdığı güç ve kaslarla Safinaz uğruna devasa arabaları bile kaldırmasını sağlamış olabilir. Pek çok kişinin çocukluğunda ıspanağı sevmesini sağlayan bu çizgi film, aslında yeşil yapraklar konusunda önemli bir ipucu saklıyordu. Ispanak geçekten de güçlüydü ve insanın erişebileceğinden çok daha fazla güce sahip bir bombanın da foyasını ortaya çıkaracak kadar dürüsttü. Ispanak hem Temel Reis hem de ‘barış’ adına bir dost! Kara mayınları yıllarca toprak altında kalabiliyor ve bu esnada da toprağa ve çevreye içindeki bazı kimyasalları salabiliyor. Özellikle eski teknoloji bombalar bu konuda çok daha fazla atık bırakıyor. Ancak bu çevre için olduğu kadar bombayı tuzaklayanlar için de olumsuz sonuçlar getiriyor. Çünkü bombalar, kendini ele veren kimyasalları salgıladığında, tespit edilmeleri daha kolay oluyor. Üstelik bunun için dedektörler ya da teknolojik cihazlara da gerek duyulmuyor. Birkaç kök ıspanak yeterli! Ispanağın köklerinden yapraklarına bomba alarmı gönderecek doğal bir mekanizması var. Peki ama nasıl çalışıyor? Erciyes Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Dilek Demirezen Yılmaz, ıspanağın nasıl bomba alarmı olduğunu Milliyet.com.tr’ye anlattı.

ISPANAKTAN BOMBA ALARMI

Mevcut kara mayını tespiti bir dizi teknolojiyi kullanır. Metal dedektörleri, GPR, ikisinin kombinasyonu, radyo frekanslı dört kutuplu rezonans, mikrodalga ve milimetre dalga radyometreleri, termal görüntüleme, optik yöntemler, buhar tespiti, X-ışını geri saçılması ve akustik sensörler bunlar arasında. Ancak bombaların saklandıkları yeri tespit etmek konusunda bir yardımcı daha var. Üstelik onunla aynı toprağa kök salan ve yapraklarına çektiği suyla adeta bomba alarmı gibi çalışan bir sebze: Ispanak! Bilim insanları patlayıcılarda yaygın olarak bulunan kimyasallar olan nitroaromatiklerin varlığını tespit edebilen bir ıspanak bitkisini nanomühendislikle geliştirdi. Keşfin amacı, bitkilerin yakındaki yeraltı suyu ve toprak hakkında bilgi edinmek için kullandıkları kimyasal sinyalleri yorumlamaktı. Bu da toprak altında herhangi bir kimyasalın içeriğiyle ilgili bilgi veriyordu. Tabii ki bombaların da! Prof. Dr. Dilek Demirezen Yılmaz, ıspanakların şaşırtıcı dedektiflik yeteneğini şöyle anlattı:

HER BOMBAYI YAKALAYAMAZ! ‘ALTIN MADENİNDE DE ÇALIŞIR’

Ispanak bombaları yakalamak konusunda milimetrelerle ölçülecek, incecik kökleriyle harika bir iş çıkarıyor olsa da, bu her zaman başarılı sonuçlar vermeyebilir. Özellikle yeni teknoloji bombalar yakalanmamak ve iz bırakmamak üzerine tasarlandığından, neredeyse sadece patladıklarında fark edilir. MIT’deki (Massachusetts Teknoloji Enstitüsü) kapsamlı biyoteknoloji projesine göre ıspanak, terörle mücadelenin gidişatını potansiyel olarak değiştirebilir. Ancak bomba aramak konusunda geliştirilen her yeni yöntem için, başka saklama ve gizleme yöntemleri de geliştiriliyor. Yani ne ıspanak kökleri ne de savunma sanayi yerinde sayıyor, her gün gelişimini sürdürüyor. Ancak mineraller ve madenlerle dolu toprakta ıspanakla aranacak tek şey bombalar değil. Her bomba ıspanaklar tarafından yakalanamasa da, bir yerlerde yakalanmayı bekleyen ‘altın’ madeni var. Prof. Dr. Dilek Demirezen Yılmaz her bombanın ıspanaklar tarafından yakalanamasa da, mucize bitkinin ‘değerli’ tespitlerde kullanılabileceğini anlattı.

Prof. Dr. Dilek Demirezen Yılmaz, “TNT gibi patlayıcılar, toprağa gömüldükten bir süre sonra buharlaşamaya maruz kalır ve çevreye Nitroaromatik veya DNT gibi değişik bileşikler yayar. Bu bileşikler bitki kökleri tarafından difüzyon, bileşiğin suda çözünmüş olması, doğal metabolitlere yapısal benzerlik ve savunma gibi nedenlerle alınarak yaprağa kadar taşınır. Normalde bu bileşikler bitki tarafından kullanılmayan toksik yapılardır. Bu çalışmada olduğu gibi yaprakların, ortamdan alınan bileşikleri tanıyacak şekilde düzenlenmiş nanopartiküller veya nanotüplerle yüklenmesi durumunda tepki ortaya çıkar. Hedef maddeyi tanıyacak nanopartikülün/nanotübün bulunduğu yaprağa, bu madde geldiğinde madde ile şekillendirilmiş nanopartikül/nanotüp etkileşime girer ve infrared ışın yayar. Bu ışının toplanması ve dataya dönüştürülmesi neticesinde ortamdaki maddenin tespiti yapılmış olur” diye konuştu.

Patlayıcıların tespiti yalnızca ortama yaydığı kimyasallarla da ilgili değil. Her bitki aynı performansı göstermeyeceğinden, kullanılan bitkinin önemi de Prof. Dr. Dilek Demirezen Yılmaz tarafından şöyle açıklanıyor: “Nanobiyonikler olarak tanımlanan bu sistem, özellikle patlayıcı buharı salan mayınlar veya toprak altı TNT kalıntılarının tespitinde kullanıma uygun olabilir. Ancak ortama kimyasal salınım yapmayan kapalı sistemle çalışan patlayıcıların tespitinde işe yaramaz. Ayrıca patlayıcı çok derine gömülmüşse, bu durumda açığa çıkan bileşenler, derin kök sistemine sahip olmayan bitkilerde köklere veya yapraklara kadar ulaşmayabilir veya yetersiz miktarda ulaşabilir. Bu durum da tespiti zorlaştırır. Nanobiyoniklerde, sistemin bitki bileşeninden kaynaklı, anlık patlayıcı /bomba vs. tespitine uygun değildir. Yani eş zamanlı bomba imhasında kullanıma uygun değil.” Peki altın gibi kıymetli madenler?

ISPANAK ŞART DEĞİL: ‘BAŞKA BİTKİLER DE KULLANILABİLİR’

Ispanağın yetenekleri artık ortadaydı. Temel Reis’ten sonra bombalar konusunda da gücünü göstermişti. Ancak ıspanak dünyada tek ya da vazgeçilmez değildi. Hızlı büyüyen ve geniş yapraklarında toprak altında neler olduğuna dair ipuçları saklayan başka bitkiler de bu alanda kullanılabilirdi. Sadece besin olmak değil, dedektörlük görevi de bu bitkilerin yetenekleri arasında. Peki mutfağımızda bulunan hangi bitkiler bomba yakalamak konusunda yardımcı olabilir? Prof. Dr. Dilek Demirezen Yılmaz, hayatın pek çok alanında daha bitkilerin bu yeteneklerinin kullanabileceğini belirterek sözlerini şöyle noktaladı.