Bu dünyadan bir Jose Mujica geçti: Dünyanın ‘en yoksul Başkanı’nın hayatı

Ölüm nedeni açıklanmadı ancak Mujica’nın bir süredir yemek borusu kanseriyle mücadele ettiği biliniyordu.

Başkanlık dönemi boyunca gösterdiği sade yaşam tarzı, tüketim kültürüne yönelik eleştirileri ve hayata geçirdiği sosyal reformlar, onu Latin Amerika’da ve dünya çapında tanınan bir siyasi figür haline getirdi.

Uruguay gibi yalnızca 3.4 milyon nüfusa sahip bir ülkenin başkanı olarak bu denli küresel bir üne kavuşması nadir görülen bir durumdu. Ancak ülkesi içinde bıraktığı miras bazı tartışmaları da beraberinde getirdi. Çoğu kişi onu siyaset sınıfının dışından gelen biri olarak görse de, gerçekte durum öyle değildi.

1960’larda Mujica, Tupamaros Ulusal Kurtuluş Hareketi’ni (MLN-T) kurdu. Bu sol görüşlü şehir gerilla grubu, soygunlar, adam kaçırmalar ve infazlar gerçekleştirdi. Mujica, kişisel olarak kimseyi öldürmediğini her zaman savundu. Küba Devrimi ve uluslararası sosyalizmden etkilenen MLN-T, o dönem anayasal ve demokratik olan Uruguay hükümetine karşı gizli bir direniş kampanyası başlattı. Ancak sol çevreler bu hükümeti giderek otoriterleşmekle suçluyordu.

ALTI KURŞUNLA VURULDU, ÖLÜMDEN DÖNDÜ

Bu dönemde Mujica dört kez yakalandı. 1970’teki yakalanmasında altı kurşunla vuruldu ve ölümden döndü.

İki kez hapishaneden kaçtı; bunlardan birinde 105 diğer MLN-T üyesiyle birlikte bir tünel aracılığıyla kaçtı. Bu, Uruguay hapishane tarihinin en büyük kaçışlarından biri olarak kayda geçti.

1973’te Uruguay ordusu darbe yaptığında, Mujica’yı ‘dokuz rehine’ grubuna dahil etti ve gerillalar saldırılara devam ederse öldürüleceklerini açıkladı.

14 YILDAN FAZLA HAPİS YATTI

1970’ler ve 80’lerde toplamda 14 yıldan fazla süre hapis yattı. Bu sürede işkence gördü, ağır koşullarda ve çoğunlukla tecrit altında tutuldu. 1985’te Uruguay demokrasiye dönünce serbest bırakıldı.

Hapishanedeyken delilikle yüz yüze geldiğini, halüsinasyonlar yaşadığını ve karıncalarla konuştuğunu söylüyordu.

En mutlu anısının “serbest kaldığı gün” olduğunu söylüyor: “Başkan olmak bunun yanında önemsiz kalır.”

VE DEVLET BAŞKANLIĞI…

Serbest bırakıldıktan birkaç yıl sonra hem Temsilciler Meclisi’nde hem de Senato’da milletvekilliği yaptı. 2005 yılında Uruguay sol koalisyonu Frente Amplio’nun ilk hükümetinde bakanlık yaptı. 2010’da ise Uruguay Devlet Başkanı seçildi.

74 yaşındaydı ve dünya kamuoyu için hala tanınmayan bir figürdü.

Seçilmesi, o dönem Latin Amerika’da güç kazanan sol için önemli bir dönüm noktasıydı. Brezilya’da Lula da Silva, Venezuela’da Hugo Chavez gibi liderlerle birlikte solun ön saflarında yer aldı.

Ancak Mujica kendi tarzında yönetti: Siyasi yorumculara göre hem pragmatik hem de cesur davrandı.

EKONOMİ BÜYÜDÜ, YOKSULLUK AZALDI

Görev süresi boyunca elverişli uluslararası koşulların da yardımıyla Uruguay ekonomisi yılda ortalama yüzde 5.4 büyüdü, yoksulluk azaldı ve işsizlik düşük seyretti.

Aynı zamanda bu dönemde parlamentodan geçen yasalarla Uruguay dünyada dikkat çekti: Kürtajın yasal hale gelmesi, eşcinsel evliliklerin tanınması ve marihuana pazarının devlet eliyle düzenlenmesi gibi sosyal yasalar kabul edildi.

Görevdeyken devlet başkanlarına tahsis edilen lüks başkanlık konutuna taşınmayı reddetti.

Bunun yerine, siyasetçi eşi Lucía Topolansky ile birlikte Montevideo’nun kenar mahallelerindeki mütevazı evinde yaşamaya devam etti. Evinde hizmetçisi yoktu, güvenliği azdı.

Daima sade kıyafetler giymesi, açık mavi 1987 model Volkswagen Beetle’ı kendi kullanması ve maaşının büyük kısmını bağışlaması, medyanın ona “dünyanın en yoksul başkanı” unvanını vermesine neden oldu.

‘HAYIR BEN YOKSUL DEĞİLİM’

Ancak Mujica bu unvanı kabul etmedi ve 2012’deki bir röportajında şunları söyledi: “Bana ‘en yoksul başkan’ diyorlar. Hayır, ben yoksul değilim. Yoksul olanlar daha fazlasını isteyenlerdir. Çünkü bitmeyen bir yarışın içindedirler.”

Ancak Mujica her ne kadar sade yaşamı övse de, hükümeti döneminde kamu harcamaları önemli ölçüde arttı, bütçe açığı genişledi ve muhalifleri onu savurganlıkla suçladı.

Görev süresi sonunda, yurtiçinde yüksek bir popülarite oranına (yaklaşık %70) sahipti ve yeniden senatör seçildi. Başkanlıktan ayrıldıktan sonra ise zamanının bir kısmını dünya çapında seyahat ederek geçirdi.

Görevini bırakmadan önce şöyle demişti:

SİYASİ MİRASINI DEVRETTİ

Mujica 2020 yılında aktif siyasetten çekildi ama Uruguay’da merkezi bir figür olmaya devam etti.

Siyasi mirasını devrettiği Yamandu Orsi, Kasım 2024’te Uruguay Devlet Başkanı seçildi. Onun liderliğindeki Frente Amplio grubu, Uruguay’ın demokrasiye dönüşünden bu yana parlamentodaki en yüksek sandalye sayısına ulaştı.

Geçtiğimiz yıl Mujica, kansere yakalandığını açıkladı. Yaşı ve ölümün kaçınılmazlığına dair yorumları daha sık gündeme geldi. Ancak sonuna her zaman doğallıkla ve dramdan uzak şekilde yaklaştı.

Geçen yıl Kasım ayında BBC’ye verdiği son röportajda şöyle demişti: İnsan ölümün kaçınılmaz olduğunu bilir. Belki de bu, hayatın tuzu biberidir.