GÜNEŞİ KARARTMA PROJESİ: BİLİM İNSANLARININ UYARISI VE TARTIŞMALAR

Milliyet.com.tr Aria, yani ‘GeliÅŸmiÅŸ AraÅŸtırma ve BuluÅŸ Ajansı (Advanced Research and Invention Agency)’ küresel ısınmayı yavaÅŸlatmayı hedefleyen çılgın jeomühendislik projeleri için 57 milyon sterlin ayırdı.

GÜNEŞ JEOMÜHENDİSLİĞİ

Güneş jeomühendisliği, teorik olarak sıcaklık artışını dengelemek için Dünya yüzeyine ulaşan güneş ışığını yansıtarak azaltmayı amaçlayan bir dizi varsayımsal teknolojiyi tanımlamak için kullanılan bir terim.

Şirketin yatırım projelerinde en öne çıkan fikir, stratosfere yansıtıcı aerosoller salınarak sıcaklıkların düşürülmesi ve bu şekilde bir yanardağ patlamasının etkisinin taklit edilmesi.

Diğer fikirler arasında bulutları daha yansıtıcı hale getirmek için kasıtlı olarak değiştirmek veya uzaya dev aynalar yerleştirmek yer alıyor.

Bu öneriler geleceğe dair gibi görünse de, güneş ışığını sınırlamak amacıyla iklimi yapay yollarla değiştirme fikri bilim insanları ve siyasetçiler arasında 50 yılı aşkın süredir tartışılmaktadır.

Aria’nın yeni araÅŸtırma programı, dünya çapında 21 güneÅŸ jeomühendisliÄŸi araÅŸtırma projesine toplam 57 milyon sterlin yatırım yapmayı hedefliyor.

Buna ek olarak, Birleşik Krallık Araştırma ve Yenilik Kurumu tarafından yürütülen ayrı bir 10 milyon sterlinlik programla birlikte, Birleşik Krallık şu anda güneş jeomühendisliği araştırmalarının en büyük finansörlerinden biri konumunda.

‘KONTROLLÃœ, AÇIK HAVA DENEYLERÄ°’

Aria, programın detaylarını açıklarken, araÅŸtırma baÅŸlatma motivasyonlarının ‘zararlı iklim eÅŸik noktalarıyla karşılaÅŸma olasılığı’ olduÄŸunu belirtmiÅŸti.

57 milyon sterlinin yaklaşık 24.5 milyon sterlini, Aria’ya göre, ‘kontrollü, küçük ölçekli açık hava deneyleri’ne harcanacak.

Bu deneyler arasında Arktik deniz buzunu kalınlaÅŸtırma giriÅŸimleri, Avustralya’daki Büyük Set Resifi üzerindeki bulutları aydınlatma çalışmaları ve stratosfere doÄŸal mineraller içeren hava balonları gönderme yer alıyor. Bu balonlar ‘saatler ya da haftalar’ sonra geri getirilecek.

Tüm açık hava deneyleri, Leeds Ãœniversitesi’ndeki Priestley Ä°klim Gelecekleri Merkezi’nin kurucu direktörü ve önde gelen iklim bilimcisi Prof. Piers Forster’ın baÅŸkanlık ettiÄŸi bir denetleme komitesi tarafından yakından incelenecek.

AraÅŸtırma fonunun duyurusuyla birlikte yayımlanan denetleme komitesi, bu programı ‘meÅŸrulaÅŸtırmak için var olmadıklarını’ belirtti ve şöyle dedi:

Aria’ya önerilen yaratıcı projeleri desteklemenin riskleri ve faydaları konusunda tavsiyede bulunuyoruz ve öğrenmeyi desteklemek, bulguların (iklim) azaltımı ve uyum seçenekleriyle birlikte uygun ÅŸekilde baÄŸlamlandırılması ve iletilmesini saÄŸlamak için yaratıcı ekiplerle nasıl çalışılabileceÄŸi konusunda yol gösteriyoruz.

GÄ°ZEMLÄ° DEVLET KURUMU ARÄ°A

Aria, 2023 yılında parlamento tarafından çıkarılan bir yasa ile resmen kurulan ‘yüksek risk, yüksek getiri’ odaklı bir devlet araÅŸtırma kurumu.

Bu kurum, dönemin baÅŸbakanı Boris Johnson’ın tartışmalı eski danışmanı Dominic Cummings tarafından tasarlandı.

Ä°ngiliz Daily Telegraph, Aria’yı “gizli bir devlet birimi” olarak tanımladı.

Aria ise güneş jeomühendisliği programı konusunda tamamen şeffaf olmayı hedeflediğini ve 21 projeye yapılan harcamaları kamuoyuna açıklama motivasyonunun bu olduğunu belirtti.

BÄ°LÄ°M Ä°NSANLARININ KAYGISI

Bazı bilim insanları, aerosoller kullanılarak küresel ısınma yavaÅŸlatılırsa ve ardından bu salımlar aniden durursa (örneÄŸin siyasi anlaÅŸmazlık veya terör saldırısı nedeniyle), dünya “ani sonlandırma ÅŸoku” riskiyle karşı karşıya kalabileceÄŸi konusunda uyarıyor.

Kar amacı gütmeyen iklim haberleri sitesi Carbonbrief.org’un haberinde bahsettiÄŸi modellere göre bu ani sıcaklık deÄŸiÅŸimi yaban hayatı için “felaket” olabilir. Ancak diÄŸer araÅŸtırmalar, bu riskin “abartıldığı” görüşünde ve gerekli önlemlerle bu tür risklerin azaltılabileceÄŸini savunuyor.

Ayrıca, aerosollerin sadece dünyanın bir bölgesinden salınması, habere göre insanlar arasında eşitsiz etkilere yol açabilir. Modellemeden elde edilen bir araştırma, aerosollerin sadece kuzey yarımküreden salınmasının Hindistan ve Afrika Sahel bölgesinde yağışlarda azalmaya , dolayısıyla kuraklık riskinde artışa, neden olabileceğini gösterdi.

Sonuç olarak, güneÅŸ jeomühendisliÄŸi araÅŸtırmalarını savunanlar, bu teknolojilerin etkinliÄŸi ve risklerini anlamanın tek yolunun onları daha fazla araÅŸtırmak olduÄŸunu söylerken, karşıtları, araÅŸtırmaların uygulanmaya giden “kaygan bir yol” olabileceÄŸi uyarısında bulunuyor.

SOSYAL VE ETÄ°K KAYGILAR

Bilimsel belirsizliklerin yanı sıra uzmanlar, güneş jeomühendisliğinin büyük sosyal, etik ve yönetişim sorunları yarattığı konusunda uzun süredir uyarıyor.

Bazı bilim insanları ve aktivistler, iklimi daha da manipüle ederek fosil yakıtların neden olduğu zararları onarma fikrine kökten karşı çıkıyor.

‘KANSER İÇİN ASPÄ°RÄ°N KULLANMAK GÄ°BÄ°’

The Guardian’da yazan iklim bilimciler Prof. Raymond Pierrehumbert ve Dr. Michael Mann, Aria’nın araÅŸtırma programını “kanser için aspirin kullanmak gibi” diye tanımladı.

Yerel halklar (yerli topluluklar), güneş jeomühendisliği fikrine ve araştırmalarına genellikle doğayla uyum içinde yaşama inançlarına ters düştüğü gerekçesiyle şiddetle karşı çıkıyor.

Bazı bilim insanları ve kampanya grupları ayrıca güneÅŸ jeomühendisliÄŸinin politikacılar ve halk tarafından iklim deÄŸiÅŸikliÄŸine karşı hızlı bir “teknolojik çözüm” (technofix) olarak görülebileceÄŸinden endiÅŸe ediyor. Bu tekniklere daha fazla araÅŸtırma ve geliÅŸtirme yönelirse, insanların emisyonları azaltma konusundaki vaatlerinden geri adım atabileceÄŸi ileri sürülüyor.