Seçilmiş başkan seçimden sonra ölürse ne olur?

DIÅž HABERLER SERVÄ°SÄ° – Seçim sürecinde hem düşünce kuruluÅŸları ve akademisyenler hem ABD hem dünya basını ÅŸimdiye kadar Amerika tarihinde hiç görülmeyen sadece ‘Scandal’ gibi politik temalı televizyon dizilerinde görülen bu olasılıkla ilgili yasal opsiyonları araÅŸtırdı.

ABD’li düşünce kuruluÅŸu Brookings Enstitüsü’nden Amerika seçim politikaları uzmanı Elaine C. Kamarck, “Biliyorum, biliyorum, bu korkunç bir soru” diyerek baÅŸladığı araÅŸtırma yazısında bu sorunun cevabını arayanlardan. Kampanya sırasında Pennsylvania’da gerçekleÅŸen Trump’a yönelik suikast giriÅŸimi de bu soruyu akıllara getirmiÅŸti.

Guardian uzmanlarına göre de bu soruya cevap vermek için önce baÅŸkanlık seçim sürecinin nasıl iÅŸlediÄŸini hatırlamak gerekiyor. Beyaz Saray’ı kazanmak için özellikle ÅŸu günlerde tüm dünyanın çok iyi bildiÄŸi gibi seçim kurulundaki seçmen (delege) çoÄŸunluÄŸunu yani 270 oyu toplaması gerekiyor. Yani seçimlerde aslında vatandaÅŸ oyları direkt olarak baÅŸkanı deÄŸil, her eyaletten iki partinin de baÅŸkanı seçmekle görevli olacak seçim kurulu üyelerini seçiyor. ÖrneÄŸin Nevada eyaleti ülke genelindeki 538 seçim kurulu üyesi arasından 6 seçim kurulu üyesine sahip bir eyalet. Nevada’yı Trump aldığında buradaki 6 seçim kurulu üyesi Cumhuriyetçi Parti’den atanmış ve böylece Trump’ın Aralık ayında yapılacak ve seçim kurulu üyelerinin oy kullacağı asıl resmi seçimde bu eyaletten 6 garanti oyu olmuÅŸ oluyor. Bu yıl seçim kurulu üyelerinin oy kullanma iÅŸlemi 17 Aralık’tan önce gerçekleÅŸecek.

NEDEN ‘SEÇİLMÄ°Åž BAÅžKAN’ DENÄ°YOR?

Son ABD seçim sonuçlarını takip edenler, Trump oyların çoÄŸunluÄŸunu garantilediÄŸinde, rakibi Kamala Harris dahil herkesin ondan ‘seçilmiÅŸ baÅŸkan’ olarak bahsettiÄŸine dikkat etmiÅŸtir. ABD’de bu ifade, seçim sonuçlarına göre kazanan adayın göreve baÅŸlaması iki aydan fazla süreceÄŸi ve o sürede mevcut baÅŸkanın hala görevde olması nedeniyle kullanılan bir ifadedir. Aynı zamanda demokrasiye ve halk iradesine vurgu yapar.

HİÇ ‘SEÇİLMÄ°Åž BAÅžKAN’ ÖLDÃœ MÃœ?

Hayır. ABD’de her seçim dönemi Kasım ayının ilk Salı günü yanig seçim günü ile 20 Ocak’taki göreve baÅŸlama töreni arasındaki dönemde hiçbir seçilmiÅŸ baÅŸkan ölmedi. Ancak seçim gününden sonra ölen kaybeden bir baÅŸkan adayına dair bir örnek var. 1872’de Demokrat baÅŸkan adayı Horace Greeley, Ulysses S Grant’e seçimi kaybettikten sonra öldü. Bu tarihte seçim kurulu henüz resmi olarak baÅŸkanı seçmemiÅŸti. Greeley’in ölümü zaten kaybettiÄŸi için sonucu etkilemese de, kazandığı 66 seçim kurulu oyunu ne yapacağı konusunda bir tartışma vardı. ÇoÄŸu seçmen baÅŸka bir adaya oy vermeyi seçti ve ABD Kongresi ölen Greeley için kullanılan üç oyu saymamayı seçti.

Ancak bu bile ABD tarihine ‘tartışmalı bir karar’ olarak geçti. Bir grup hukukçu ve siyasi, bu kararın 20. deÄŸiÅŸiklik onaylanmadan önce gerçekleÅŸtiÄŸi için, emsal olarak alınmaması gerektiÄŸini söylüyor. DiÄŸerleri ise, oylar sonucu etkileseydi Kongre üyelerinin konuyu farklı ÅŸekilde kararlaÅŸtırabileceklerini savunuyor.

PEKÄ° ANAYASA NE DÄ°YOR?

ABD anayasasının seçim yasasının 20. deÄŸiÅŸiklik maddesinin 3. fıkrası şöyle diyor: “BaÅŸkanın görev süresinin baÅŸlangıcı için belirlenen zamanda gerçekleÅŸir, seçilmiÅŸ BaÅŸkan ölmüşse, seçilen BaÅŸkan Yardımcısı, BaÅŸkan olur.” Ancak kazanan bir adayın ne zaman baÅŸkan seçilmiÅŸ olacağı konusunda bazı tartışmalar var. Seçmenler 17 Aralık’ta oy kullandıktan sonra mı yoksa Kongre’nin ortak oturumunda 6 Ocak’ta seçim oyları sayılana kadar mı?

Etik ve hukuki görüşler baÅŸkan yardımcısının da ‘seçilmiÅŸ’ olduÄŸunu savunuyor ve bu görevin yine ‘seçilmiÅŸ baÅŸkan yardımcısına’ verilmesini öngörüyor. Ancak böyle bir durumda mevcut baÅŸkanın (ÅŸu an için Joe Biden), seçim kuruluna kimi iÅŸaret edeceÄŸi de önemli. Konuyla ilgili etik tartışmaların devam etmesi mevcut baÅŸkanın etki gücüne de baÄŸlanıyor. Bu durumda yeni bir seçim yapılması ya da ölen baÅŸkandan sonra en çok oyu alan adayın baÅŸkan olması gündeme gelebilecek olasılıklar arasında görülüyor. ABD Kongresi’nin 2020 tarihli , baÅŸkan ve baÅŸkan yardımcısı seçilen kiÅŸinin seçim oyları verildikten sonra seçildiÄŸini savunuyor,” 2020 Kongre AraÅŸtırma Servisi yazısında belirtildiÄŸi gibi. Ancak yasanın kendisi bazı belirsizlikler bırakıyor.

SEÇMENLER NE DÜŞÜNEBİLİR?

Bu ÅŸekilde beklenmedik bir senaryo olması halinde, baÅŸkan yardımcısı seçeneÄŸi için halkın yine de ‘biz ona deÄŸil, baÅŸkan adayına oy verdik’ deme hakkı bulunuyor. Aslında ABD seçim kampanya sürecinde baÅŸkan adayının ‘running mate’i (yarış arkadaşı) olarak tanıtılmasının bir nedeni de bu. Çünkü ABD BaÅŸkanı’nın ölmesi durumunda da yerine direkt olarak baÅŸkan yardımcısı geçiyor.

ABD’li tarafsız düşünce kuruluÅŸu Protect Democracy’de politika savunucusu olan Holly Idelson, bir baÅŸkan adayının ölümü veya baÅŸkanlıktan çekilmesi durumunda bir “kriz atmosferi” olasılığını etkisiz hale getirmek için eÄŸitim ve kamuoyu farkındalığının kritik öneme sahip olacağını söylüyor ve ekliyor:

“Evet, ortaya çıkabilecek benzeri görülmemiÅŸ senaryolar var ve evet, yasanın nasıl uygulanacağı konusunda gerçek soru iÅŸaretleri olabilir. Böyle bir olasılıkta çabalarımızı gereksiz endiÅŸe yaratmaktan ziyade düzeni saÄŸlamaya teÅŸvik etmeye odaklamalıyız.”