Havacılık yükselen değer

İsmail Şahin – Boeing’in 2025 Pilot ve Teknisyen Görünümü (PTO) raporu, uzun vadeli hava yolu seyahati artışına yanıt verebilmek adına 2044 yılına kadar yaklaşık 2.4 milyon yeni havacılık profesyoneline ihtiyaç duyulacağını öngörüyor. Bu ihtiyaçlar arasında, 660 bin pilot, 710 bin bakım teknisyeni, 1 milyon kabin görevlisi bulunuyor. Yeni personelin üçte ikisi, emeklilik ve doğal ayrılmalar nedeniyle oluşacak boşlukların doldurulması için işe alınacak. Geri kalan üçte birlik kısım ise filo büyümesini destekleyecek. Yeni personel talebi ağırlıklı olarak dar gövdeli uçaklardan kaynaklanacak. Önceki yıllarda olduğu gibi, Avrasya, Çin ve Kuzey Amerika bölgeleri yeni personel ihtiyacının yarısından fazlasını oluşturacak. Güney Asya ve Güneydoğu Asya, personel ihtiyacının üç katına çıkması beklenen en hızlı büyüyen bölgeler olacak.

Milliyet gazetesi olarak 20 yıllık projeksiyonun Türkiye ayağını araştırdık. Buna göre Türkiye’nin her yıl 1.000-1.200 civarı pilot, 1.500 kadar kabin görevlisi, ve 1300 civarı da teknik personele ihtiyacı olacak. Türkiye’de halihazırdaki eğitim kuruluşları bu üç alanda da eğitimleri karşılayacak seviyede, ancak kapasite artırımının kaliteyi ve sistemi bozacağı uyarısı yapılıyor.

Pilot nasıl olunur?

Havacılık sektöründe pilotluk kariyeri yapmak, pilotaj eğitimi almak isteyenler için çeşitli alternatifler bulunuyor. Pilotaj eğitimi Türkiye’deki uçuş okulları vasıtasıyla alınabileceği gibi yurtdışında da alınabilir. Eğitim alınan ülke ve lisans türüne göre Türk Pilot Lisansı dönüşüm işlemleri farklılık gösterebilir. Türkiye’de uçuş eğitimi ücretleri genel olarak 50-60 bin euro seviyesinde. Yurt dışında uçuş eğitimi almanın maliyeti 30-40 bin euro civarında.

Bir diğer alternatif ise YÖK tarafından yetkilendirilmiş bu alanda örgün eğitim veren üniversitelerin 4 yıllık bölümleridir. Bu üniversitelerde de yıllık 1 milyon TL’den başlayan fiyatlarla pilotaj bölümünde eğitim alarak genç yaşta pilot olmak mümkün. Bu alternatif için pilotluk eğitim süresi 4 yıldır. Bir diğer seçenek ise havayolu şirketlerinin kendi bünyelerinde oluşturdukları akademilerdir. Uçuş akademisi ücretleri diğer alternatif pilotluk eğitimi seçeneklerinden daha maliyetlidir. Bu akademilerinin tercih edilme sebebi bu eğitime kabul edilen kişilerin herhangi bir ödeme yapmamasıdır, eğitim ücreti pilot olarak çalışmaya başladıktan sonra maaşlardan kesilir.

Uçuş eğitimi almak için Türk Sivil Havacılık Mevzuatına göre lise mezunu olmak yeterli. Ancak lise mezunu olanların havayollarında pilot olarak istihdam edilme şansı düşüktür. Üniversite mezunları arasında da çoğunlukla teknik eğitim alanların tercih edildiği görülmektedir.

Özel testlerden geçiyorlar

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından yetkilendirilmiş olan Uçuş Eğitim Organizasyonları, sivil havacılık sektörüne ihtiyaç duyulan pilot eğitimlerini verir. Yetkilendirilen uçuş okullarının listesini SHGM internet sitesinde bulabilirsiniz.

Havayolları, pilot adaylarını işe almadan DLR olarak adlandırılan veya buna benzer testlerden geçirir. Bu testlerden başarılı olmak için adayın görsel hafıza, duyu organları arasındaki koordinasyon, konsantrasyon, temel fizik kavramları, üç boyutlu düşünme, algılama hızı ve geçici bellek gibi kriterler ölçülür. Bu özellikleriniz zayıf ise eğitimlerinizi tamamlasanız bile havayollarında pilot olarak istihdam edilebilmeniz mümkün gözükmüyor.

Sadece pilotluk mesleğinde değil havacılık sektörünün bütün çalışanlarının İngilizceye hâkim olması çok büyük önem arz ediyor. Eğitim ve sınavlar İngilizce yapılmakta olup mesleki tüm dokümanlarda İngilizce olarak yayınlanıyor.

‘Artan bir trend var’

Bahçeşehir Üniversitesi Pilotaj Bölümü Başkanı Dr. Tüzün Tolga İnan, dünyada yıllık pilot ihtiyacının 30-35 bin civarında olduğunu belirterek şunları söyledi:

Türkiye’nin pilot ihtiyacı yıllık 1.200-1.300 civarında. O da küresel çapta yüzde 3-4’e tekabül ediyor. Türkiye dünya çapında en güçlü 10 havacılık ülkesinden birisi. Türkiye’de bulunan uçuş okullarını hesaba katarsanız bu kadar pilot ülkemizde yetişiyor. THY 2024 yılında 380 tane pilot yetiştirdi. Ayrıca üniversiteler de uçuş okullarına öğrenci gönderiyor. Halen daha havacılığın 100 öğrenci opsiyonu var. Çok çok açık var dersek abartı olur. Türkiye’de çok uçuş okulu var ama THY bilindik okulları tercih ediyor. Burada en önemli parametre yüzde 3’lük pay.

Artan bir trend var. Yurtdışından da pilotaj eğitimi almak için gelen çok sayıda yabancı var. Bizim lisansımız Amerika, Kanada ve Avrupa hariç diğer ülkelerde geçerli. Bu lisansla pilot alan ülkelerde çalışıyorlar. Afrikalı öğrenciler çok tercih ediyorlar, çünkü Türkiye daha kaliteli. Biz Bahçeşehir Üniversitesi olarak bu yıl 30 üzerinde kayıt aldık. 36 Türk 30 yabancı 65 öğrenci kapasitemiz var. Yıllık 10 bin saat uçuş garantimiz bulunuyor.”

Ekstradan kontenjan artırmanın sıkıntı yaratacağı uyarısında da bulunan İnan, “Bu yıl 1 milyon 200 bin lira yıllık ücretimiz var. Konaklama da sağlanıyor. Yabancılar için ise 70 bin euro. Bir pilotun yetişmesi 10 milyonu buluyor. Türkiye’de ikinci pilot maaşları 90 ila 140 bin, kaptan pilot maaşları ise uçuş deneyimine göre 180 ila 425 bin TL arasında değişmekte.

25 günlük eğitimle kabin memuru sertifikası

Havayolları Kabin Memurları Derneği’nden (TASSA) edinilen bilgilere göre bir kabin memuru ola-bilmek için Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün belirlediği kriterlere sahip olmak gerekiyor. Lise mezunu, 18 yaşını tamamlamış ve Türk vatandaşı olanlar bu görev için başvuruda bulunabiliyor. Ancak her havayolu şirketinin temel yeterliliklere ek olarak bazı kriterleri olabiliyor. Bunlar boy, kilo, saç şekli, Mesela THY görünür yerde dövmesi olanları işe almıyor. Kabin memurları ilk etapta ortalama 25 günlük bir temel eğitime tabi tutuluyor. Bu eğitim sonunda kabin memuru sertifikası alıyor. Bu sertifika bütün dünyada geçerli oluyor. Daha sonra her kurum kendisi ayrı bir eğitim veriyor veya dışarıdan eğitim alımı sağlıyorlar. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’ne tabi üniversitelerde Kabin Hizmetleri bölümü de bulunuyor. Kabin memurları için yabancı dilde advance seviyesi isteniyor. Temel eğitimin içinde ilkyardım, emniyet kuralları, acil durum müdahaleleri, kapı açma kapama, tekerlekli sandalyeyle yolcu kabulü, refakatçi durumları, bebekli yolcular için kurallar, ev hayvanlarının nasıl uçağa yerleştirileceği… Bunların hepsinin eğitimi veriliyor. Lise mezunu bir aday hemen eğitime başlaması durumunda yaklaşık 45 gün bir ay içinde uçuşa hazır hale geliyor.

Türkiye’nin her yıl 1500 civarı yeni kabin görevlisine ihtiyacı var var. Meslek öyle göründüğü gibi değil, çalışma saatleri düzensiz oldukça yorucu bir süreç var. 5 yıl dayanırsa daha uzun süre bu mesleği yapabiliyor.

Vergi muafiyetleri var

Her havayolu şirketinin kendi ücret politikası var. Başlangıç seviyesi çok farklılık gösteriyor. 50-60 bine çalışanlar da var hoşgeldin 100 bin lira maaşla işe başla diyenler de var. Maaş ilerleyen yıllarda 200 bine kadar çıkabiliyor. Aynı zamanda uçuş personeli için vergi muafiyeti var. Brüt maaşın yüzde 70’i vergiye tabi değil. Sadece yüzde 30 üzerinden vergi alınıyor. O yüzden de maaşları diğer sektörlere göre daha yüksek oluyor.

Pilot 15 ayda teknisyen 5 yılda yetişiyor

Uçak Teknisyenleri Derneği Başkanı Ömer Caninsan, önümüzdeki 20 yıl içinde küresel çapta ihtiyaç duyulacak olan 710 bin teknik personelin havacılık sektöründeki en kritik nokta olduğunu dile getirdi. Bir pilotun yetişmesinin 15 ila 18 ay sürdüğünü, ancak teknisyenlerde bu sürenin minimum 5 yıl olduğunu ifade eden Ömer Caninsan, “Uçak bakımını yapmaya yetkili olacak birisini yetiştirmek için gereken süre en az 5 yıldır. Zaten şu anda dünyayı da sıkıntıya sokacak nokta burası. Uçaklarda yeni teknolojiler sayesinde tek pilot görevlendirilmesi konuşuluyor, ama teknik elemanlarda böyle bir durum söz konusu değil. Türkiye’de de büyük sıkıntılar var. Yetiştirmeden ziyade bizden çok fazla yurtdışına ihraç var. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü projeksiyonunu çok iyi yaparsa, hem kendi ihtiyacımız olan teknik elemanı yetiştirip hem de yurtdışına ihraç edebilir” dedi.

Yıllık bu sektörün yaklaşık 2 bin mezun verdiğine işaret eden Caninsan, “Bu rakam Türkiye’nin ihtiyacını karşılar ve kendi kendine yetebilir. Avrupa’da teknik havacılık personeli konusunda çok büyük problem var. Kendi kendilerine yetemiyorlar. Özel havayolu şirketleri teknik eleman yetiştirmeyi istemiyor. THY devlet destekli olduğu için eğitime daha fazla önem verebilir”

Teknik personelin aldığı eğitimlerden sonra hava aracı bakım lisansı aldığını ifade eden Caninsan, “Bizim verdiğimiz lisans Avrupa’daki prosedürle aynı. Ancak bu lisansın dünyada bir geçerliliği yok. Bazı teknik personel yurtdışına gidip Avrupa için lisans alıyor. Sonra da orada kendisine iş buluyor, daha fazla para kazanmaya başlıyor” dedi.

Türkiye’nin yurtdışına teknik eleman sağlama potansiyelinin bulunduğuna işaret eden Caninsan, “Yurtdışına teknik eleman sağlamada, Türkiye’de verilen sertifika hava aracı bakım lisansının bunun dünyada geçerliliği olması lazım. Türk otoriteleri Avrupa ile anlaşma sağlayarak bu lisansların tanınmasını sağlanmalı” dedi.

Teknik personelin maaşlarına da değinen Caninsan, “10 senelik bir teknisyen 3-4 bin dolara tekabül eden bir maaş alır. Bu da yaklaşık 120-160 bin TL yapar. Yurt dışında bu rakam 6-7 bin euroya, Orta Doğu’da 10-12 bin dolara çıkıyor. İkinci pilot kadar maaş alıyorlar” ifadelerini kullandı.