Dünya haberleri! 17 bin tohum Sudan’dan Arktik’e neden kaçırıldı? İç savaşın olduğu Sudan’da tohum operasyonu

Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – Sudan Silahlı Kuvvetleri (SAF) ile Hızlı Destek Güçleri (RSF) arasında Nisan 2023’te başlayan çatışmalar hâlâ sürüyor. Aralık 2023’te RSF’ye bağlı birliklerin ülkenin en büyük ikinci kenti Vad Medeni’yi ele geçirmesi, mevcut insani krizi daha da derinleştirdi. Beklenmedik bu gelişme, çatışmalardan kaçarak güvenli bir sığınak olarak gördükleri Vad Medeni’ye sığınan binlerce kişi için adeta şok etkisi yarattı. Şehirdeki insani yardım faaliyetleri büyük ölçüde sekteye uğrarken, RSF milislerinin yağma olaylarına karıştığı ve sivillere karşı suç işlediği belgelerle ortaya kondu.

Tüm bu kaosun içinde Sudanlı bilim insanlarının yaptığı bir çağrı, ilk başta pek dikkat çekmedi. Onlar, Vad Medeni’deki belirli bir tesisin korunmasını istiyordu: Sudan’ın en önemli tohum bankası. Çatışmaların ortasında tarımın geleceğinden endişe duyan bilim insanları, ülkenin tarımsal kapasitesini korumak için Afrika’dan Arktik bölgesine uzanan kritik bir operasyonbaşlattı. Gen bankasının müdürü Ali Zakaria Babiker, Middle East Eye’a yaptığı açıklamada şunları söyledi:

TOHUMLARI GİZLEYEREK ÇIKARDILAR

Savaştan önce, Sudan’ın Tarımsal Bitki Genetik Kaynakları Koruma ve Araştırma Merkezi (APGRC) tarafından yönetilen tohum bankası, sorgum, darı, buğday ve susam gibi 17 binden fazla mahsul ve bitki türünü barındırıyordu. 1982 yılında oluşturulmaya başlanan koleksiyon, zengin bir biyolojik çeşitliliğe sahip olan Sudan’ın ürün çeşitliliğinin bir yansımasıydı. Tohum bankasında görevli olan personelin bir kısmı, RSF’nin şehre girmesinin ardından geride kalan materyallerin çoğunun kopyalarını bulunduran, bir başka ulusal gen bankasının bulunduğu Kuzey Kordofan bölgesinin başkenti El-Obeid’e gitti.

BİNLERCE YILDIR YETİŞTİRİLEN ÜRÜNLERDİ

El-Obeid’de toplanan ekibin ilk yaptığı işlerden biri, şehirdeki gen bankasındaki tohum stoklarını korumak maksadıyla tesisin elektrik altyapısını güçlendirmek oldu. Dondurucuların sağlıklı çalışabilmesi için tesisteki mevcut enerji altyapısı güneş enerjisi ile desteklendi. Bu sırada, tesiste bulunan tohum stoklarının daha güvenli bir noktaya taşınmasına yönelik planlama yapılmaya başlandı. Babiker, bu sırada yaşananları, “El-Obeid’de RSF’nin tehdidi altındaydık, bu yüzden hemen oraya gittik ve orada bulunan tohumları güvenli bir şekilde çıkarmak için çalışmaya başladık. Tohumların ülke dışında bir kopyasının bulunması için bunları Svalbard’a göndermeye karar verdik. Bunu, tohumların en azından bir kısmının Sudan sınırları dışında da korunabilmesi için yaptık” sözleriyle açıkladı.

Afrika’dan çıkarılması ve Arktik bölgesine götürülmesi planlanan tohumların ilk olarak El-Obeid’den güvenli bir şekilde çıkarılması ve ülkenin kuzeydoğusunda bulunan ana limanı olan Port Sudan’a götürülmesi gerekiyordu ancak şehrin giriş ve çıkış noktalarında RSF güçlerinin kontrol noktaları bulunuyordu. Tohum bankasında görevli olan personel, bu sebeple tohumları taşıyacak olan kamyonların şoförlerini, tohumları gizlenmiş şekilde taşımaları için uyardı. Kamyon kasalarına ilk olarak tohumlar, ardından diğer yükler yüklendi ve böylece tohumlar gizlenmiş şekilde çıkarıldı. 10 günlük bir yolculuğun ardından, kamyonlar Port Sudan’a ulaştı.

ENDİŞELER HAKLI ÇIKTI, HER YERE SAÇILMIŞTI

Svalbard Küresel Tohum Deposu’na gönderilen tohumlar, İskandinav Genetik Kaynak Merkezi’nde (NordGen) kayıt altına alınarak sınıflandırıldı. Yeniden paketlenen tohumlar, birkaç günlük çalışmanın ardından 25 Şubat 2025’te Svalbard’a ulaştı. Sudan’daki iç savaş nedeniyle ülkenin tarım sektöründe sıklıkla kullanılan ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan 17 binden fazla tohum örneği, Svalbard’da güvence altına alındı.

Sudan ordusu, 11 Ocak 2025’te gerçekleştirdiği operasyonun ardından, Vad Medeni’de bulunan RSF güçlerini şehirden çıkararak şehirde kontrolü tekrar sağladı. APGRC personeli, Vad Medeni’de bulunan tesislere döndüğünde, en büyük endişelerinin haklı olduğunu gördü. Ulusal tohum bankasında bulunan dondurucular, bilgisayarlar yağmalanmış, depolarda bulunan tohum torbaları zarar gördüğü için yere saçılan tohumlar her yeri kaplamıştı.

Şehirde kontrolün sağlanmasının ardından tohum bankasına dönen personelin, tesisi tekrar çalışır duruma getirmeye yönelik çabaları sürüyor. Şehirde bulunan tohum bankası için yeni bir soğuk depo kurulması için bu alanda çalışan uluslararası örgütlerle görüşmeler sürüyor. Svalbard Küresel Tohum Deposu’na gönderilen tohumlar ise Sudan’a döneceği günü bekliyor.