Putin’in tek isteği, Zelenskiy’nin vazgeçilmezi: Rusya-Ukrayna savaşının kilit noktası Donbas neden önemli?

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna ile olası bir barış anlaşmasında Kiev’in NATO’ya katılma hedeflerinden vazgeçmesini, tarafsız kalmasını ve ülkeye Batılı askerlerin girmesine izin vermemesi istiyor. En kritik talebi ise ülkenin doğusundaki Donbas üzerinde tam kontrole sahip olmak. Peki Donbas her iki ülke için de neden bu kadar önemli?

UKRAYNA İÇİN AĞIR BİR TAVİZ

Donbas, 2022’de savaşın başlamasından bu yana hem stratejik hem ekonomik hem de sembolik açıdan büyük önem taşıyor. Rusya, Donetsk ve Luhansk bölgelerinde önemli ölçüde kontrol sağlasa da Sloviansk ve Kramatorsk çevresinde Ukrayna yönetimi hala hakimiyetini sürdürüyor. Zaporijya ve Herson’un ise yaklaşık yüzde 75’i Rusya kontrolünde bulunuyor. Putin, olası bir anlaşmada Donbas’ın tamamen Moskova’nın kontrolüne geçmesini istiyor; bu, Ukrayna için ağır bir taviz anlamına geliyor.

STRATEJİK ÖNEMİ BÜYÜK

Donbas, tarih boyunca sanayi merkezi olarak bilindi ve zengin mineraller ile verimli tarım arazilerine sahip. Uzmanlar, bölgenin savaşta en uzun süredir çatışmaların yaşandığı alan olmasının iki taraf için de vazgeçilmez olduğunu belirtiyor. Mariupol limanı, Karadeniz’e erişim sağladığı için stratejik öneme sahip ve bölgeye hakim olan taraf, deniz ticareti ve askeri hareket kabiliyetini artırıyor.

DÜNYANIN EN VERİMLİ TARIM ARAZİNLERİNDEN

Analist Mark F. Cancian, bölgenin sanayileşmiş yapısının Soğuk Savaş sonrası bir ölçüde “paslanmış” olsa da hala ekonomik bir değer taşıdığını vurguluyor. Bunun yanında, Donbas’ın toprakları dünyanın en verimli tarım arazilerinden biri ve bölgedeki mineraller Rusya için ek bir cazibe oluşturuyor. Bir diğer analist olan Erik Herron ise bölgenin stratejik değerini vurgulayarak, Donbas’ın savaşta en uzun süredir çatışma bölgesi olmasının Moskova ve Kiev için kritik bir öneme sahip olduğunu belirtiyor.

‘RUS DÜNYASININ MERKEZİ’

Donbas, Sovyet döneminde Rus dili konuşan nüfus ve sanayisiyle Rusya açısından sembolik bir öneme sahip. Rusya, burayı “Russkiy Mir” yani “Rus Dünyası” vizyonunun merkezi olarak görüyor. Tarihçi Alexander Motyl, Donbas’ın Sovyet tarihinde “Sovyet insanının evi” olarak önemli bir yere sahip olduğunu belirtiyor. Kremlin, bölgedeki Rusça konuşan nüfusa yönelik iddialarını gerekçe göstererek Ukrayna’yı suçluyor, ancakuzmanlar bu iddiaların kanıta dayalı olmadığını vurguluyor.

‘BATIYI PROVOKE ETMEK İSTİYOR’

Uzmanlar ayrıca Donbas’ı Moskova’nın Batı’yı provoke etmek ve kaos yaratmak için kullandığını öne sürüyor. Bölgenin sembolik öneminin ekonomik değerinden daha belirleyici olduğunu ve Putin’in “Rus Dünyası” vizyonunu hayata geçirmek için Donbas’ı vazgeçilmez kıldığını söylüyor.

MEŞRUİYET TARTIŞMASI

Rusya, Donbas’ın tarihi olarak “büyük Rusya”nın parçası olduğunu öne sürse de bu iddia, 1994’te imzalanan Budapeşte Memorandumu ile geçerliliğini kaybetmiş durumda. Herron ve Arnold gibi uzmanlar, tarihsel iddiaların günümüzde meşru sayılmasının mümkün olmadığını belirtiyor. Ayrıca, bölgedeki Rusça konuşan nüfusun çoğunluğunun Ukrayna’yı vatan olarak gördüğü, Rusya’yı bir koruyucu olarak benimsemediği araştırmalarla destekleniyor. Eski Ukrayna Büyükelçisi Steven Pifer, bunun bir analoji ile İngilizce konuşan Kanadalıların kendilerini Amerikalı olarak görmemesi gibi olduğunu vurguluyor.

‘ASLA VAZGEÇMEYECEĞİZ’

Ukrayna yönetimi ve halkı, Donbas’tan vazgeçmeyi kesin bir şekilde reddediyor. Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy, yaptığı son açıklamada, “Donbas’tan asla vazgeçmeyeceğiz” diyerek kararlılıklarını ortaya koydu. Uzmanlar, olası bir ateşkes durumunda Ukrayna’nın hala fiili kontrolü Rusya’da olan alanlar için geçici bir anlaşmayı kabul edebileceğini, ancak toprak üzerindeki egemenlik iddiasını koruyacağını belirtiyor.Uzmanlar, Ukrayna’nın bir anlaşmada egemenliği teslim etmeden, mevcut askeri durumu kabul edebileceğini söylüyor. Ancak bu durumda Batı ve NATO’dan güvenlik garantileri almak, anlaşmanın kabul edilebilirliğini artıracak. Kremlin ise Donbas’ı bir “pazarlık unsuru” olarak kullanarak hem Batı’yı hem de Ukrayna’yı zor durumda bırakmayı hedefliyor.

Donbas’ın önemi özetle üç boyutta:

1. Ekonomik: Zengin mineraller, sanayi geçmişi ve verimli tarım arazileri.

2. Stratejik: Karadeniz’e erişim sağlayan Mariupol limanı ve savaşın en uzun süredir devam eden cephelerinden biri olması.

3. Sembolik: Sovyet dönemi mirası, Rusça konuşan nüfus ve “Rus Dünyası” ideolojisinin merkezi olması.

Bu üç boyut, Donbas’ı Moskova için vazgeçilmez kılıyor ve savaşın gidişatında kritik rol oynuyor. Uzmanlar, bölgenin ekonomik ve stratejik değerinin yanında, ideolojik ve sembolik öneminin Rusya’nın taleplerini belirleyen en önemli faktör olduğunu vurguluyor.

NE OLMUŞTU?

Trump, 15 Ağustos’ta Alaska eyaletinde Putin ile görüşmüş, nihai bir anlaşmaya varılmadığını duyurmuştu.Trump, 18 Ağustos’ta Beyaz Saray’da Zelenskiy ve Avrupalı liderlerle bir araya gelmiş, toplantıya NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, İngiltere Başbakanı Keir Starmer, Finlandiya Cumhurbaşkanı Alexander Stubb, İtalya Başbakanı Giorgia Meloni ve Almanya Başbakanı Friedrich Merz katılmıştı.
Görüşmede Ukrayna’ya ABD’nin de katılımıyla NATO anlaşmasının kolektif güvenliği öngören 5. maddesi benzeri güvenlik garantileri gündeme gelmişti.

Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov, Putin’in görüşmeye hazır olduğunu ifade etmişti. Zelenskiy ise görüşme için Türkiye, İsviçre ve Avusturya’ya işaret etmişti.