VEBA HABERLERİ: Son dakika! Milyonları öldüren veba, California’da tekrar ortaya çıktı, işte vebanın tarihi!

Derleme: Milliyet.com.tr Veba, diğer adıyla Kara Ölüm ya da Büyük Veba, günümüzde nadiren görülen bir hastalık olmasına rağmen, yakın zamanda California’da Lake Tahoa bir kişiye bulaştı. ABD basını hastalıkla özdeşleşen kuş gagalı maskeleri takmadan önce, uzmanlardan bu hastalığın neden hala var olduğunu ve günümüzde ne kadar tehlikeli olduğunu inceledi.

Los Angeles Times’a konuşan UC Berkeley Halk Sağlığı Okulu’ndan Profesör John Swartzberg, “veba” teriminin çoğu insan için Orta Çağ’da 25 milyon Avrupalıyı öldüren yıkıcı olayı çağrıştırdığını belirtiyor.

Swartzberg, üniversitenin Bulaşıcı Hastalıklar ve Aşı Bilimi bölümünde çalışan bir uzman olarak, “Veba, insanlık tarihimize korkunç yüzünü göstererek büyük can kayıplarına yol açmış özel bir hastalıktır” dedi.

TARİHTEKİ BÜYÜK VEBA SALGINLARI

İlk büyük veba salgını, 6’ıncı yüzyılda Bizans İmparatorluğu’nda görülen Jüstinyen Vebası (541-549). İstanbul’da başlayan salgın, Akdeniz havzasında 50 milyona yakın insanın ölümüne yol açtı. Fareler ve pireler aracılığıyla yayılan hastalık, şehirleri harap etti ve ekonomik-sosyal düzeni çökertti.

• En bilinen salgın, 14’üncü yüzyıldaki Kara Veba (1346-1353). Asya’dan Avrupa’ya İpek Yolu üzerinden yayılan bu felaket, Avrupa nüfusunun yarısını yok etti. Salgın, sosyal yapıyı sarsarak feodal düzenin zayıflamasına, iş gücü kıtlığına ve köylü isyanlarına zemin hazırladı. Veba, dini inançları sorgulattı ve Rönesans’ın temellerini attı.

19’uncu yüzyılda Üçüncü Veba Salgını, Çin’de başlayıp dünya geneline yayıldı (1855-1960). Modern tıbbın gelişmesiyle kontrol altına alındı, ancak milyonlarca ölümle sonuçlandı. Veba, biyolojik silah olarak da kullanıldı. Örneğin, 14’üncü yüzyılda Kırım’da Moğollar veba cesetlerini mancınıkla fırlatarak Cenevizlilere salgın bulaştırdı.

Günümüzde veba, antibiyotikler sayesinde tedavi edilebilir olsa da, Madagaskar gibi bazı bölgelerde hala görülüyor. Veba salgınları, insanlığın kırılganlığını ve dayanıklılığını gösterirken, tıbbi ve toplumsal ilerlemelerin önemini vurguladı.

‘HALA ÇOK CİDDİ BİR HASTALIK’

Geçmişin bir tehdidi olsa da, veba hala çok ciddi bir hastalık olarak varlığını sürdürüyor ve her yıl az sayıda vaka görülüyor.

California’daki El Dorado bölgesi sağlık yetkililerine göre Lake Tahoe’daki son vakada, kişinin kamp yaparken enfekte bir pire tarafından ısırılması sonucu bu nadir hastalığa yakalandığı düşünülüyor.

Bundan önceki en son vaka 2020 yılında yine El Dorado’da rapor edilmiş ve aynı bölgede bulaştığı düşünülmüştü. 2015 yılında California’da iki veba vakası rapor edilmiş, bunların Yosemite Ulusal Parkı’nda enfekte bir pire veya kemirgen ısırığından kaynaklandığı tahmin edilmişti.

TAMAMEN ORTADAN KALDIRILAMADI

Tıbbi ilerlemeler ölümcül hastalığı tedavi edilebilir hale getirmiş olsa da, veba tamamen ortadan kaldırılamadı.

GÜNÜMÜZDE VEBA BULAŞICILIĞI

Veba, Yersinia pestis bakterisinden kaynaklanıyor ve genellikle küçük hayvanları veya kemirgenleri etkiliyor.

Vebanın üç türü var:

• Bubonik veba: Şişmiş lenf düğümleri en önemli özelliği.
• Septisemik veba: Enfeksiyon tüm vücuda yayıldığı veba türü.
• Pnömonik veba: Akciğerleri enfekte eden veba türü.

Hastalık, enfekte bir pirenin ısırığıyla veya enfekte bir kemirgenle yakın temas ya da onunla temas yoluyla insanlara ve evcil hayvanlara bulaşabilir.

Veba, 20’inci yüzyılın başlarında Asya’dan California’ya gelen sıçanlarla dolu buharlı gemiler aracılığıyla ABD’ye ulaşmıştı, ilk vaka San Francisco bölgesinde tespit edilmişti.

Los Angeles County kamu sağlığı yetkililerine göre, Los Angeles’taki son sıçan kaynaklı veba vakası 1920’lerde görüldü.

HANGİ HAYVANLAR VEBA TAŞIYOR?

Günümüzde Los Angeles County’de vebanın ana kaynağı kırsal alanlardaki yabani kemirgenler.

Teksas Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde mikrobiyoloji ve immünoloji profesörü Ashok Chopra, “Çoğu insan vebaya, yürüyüş veya kamp yaparken farkında olmadan enfekte bir pire tarafından ısırıldığında yakalanır” diyor.

Profesör John Swartzberg ise “hayvanlar, kırsal alanlarda diğer canlılarla ve habitatlarla daha yakın bir arada bulunur, bu da bakterinin gelişmesini kolaylaştırır” diyor.

Hastalığı taşıyabilecek ve kaçınılması gereken orman hayvanları arasında sincaplar, odun sıçanları, fareler ve marmotlar bulunuyor.

NEDEN HALA VEBA VAR?

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) verilerine göre, ülke yalnızca bir insan bulaşıcı hastalığını, yani çiçek hastalığını, aşı yoluyla ortadan kaldırdı.

Veba için birkaç aşı adayı çıkmıştı, ancak şu anda Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onaylanmış bir aşı bulunmuyor.

Profösür Swartzberg, “Pire gibi bir vektör aracılığıyla yayılan bir memeli popülasyonundaki enfeksiyonu nasıl ortadan kaldıracağımızı bilmiyoruz. Bu yüzden yakın tarihimizde bunu ortadan kaldırabileceğimizi görmüyorum” diyor.

Ancak veba, bulaşıcı hastalık uzmanları veya kamu sağlığı yetkilileri için bir öncelik değil çünkü kontrol altında.

Peki, ne kadar endişelenmeliyiz? Uzmanlara göre, zamanında tedavi alırsak korkacak pek bir şey yok. Veba, antibiyotiklerle tedavi ediliyor, ancak tedavi edilmezse ölümcül olabiliyor. Uzmanlar, “Enfeksiyon çok ağırsa, bakteri hızla kana karışabilir ve bu durumda çok tehlikeli hale gelir” diyor.